Dağda Kullanılan Ocaklar

Dağda yemeklerimizi pişirip, sıcak sıvımızı hazırladığımız yegane dostumuzdur. Özellikle kar eritilen kış etkinliklerinde hayati öneme sahiptir. Dağcılık için kullanılan üç çeşit ocak vardır.

• İspirtolu
• Benzinli
• Kartuşlu (Gazlı)

Ocakların kullanımı markadan markaya oldukça değişir. Burada ocakların kullanımlarıyla ilgili bilgileri bulabilirsiniz ama ocağınızı dağa götürmeden önce şehirde deneyin. Herhangi bir sorunu olup olmadığını ocak sahibine sorun. Eğer etkinlikte bir sorun çıkardıysa, ocağı geri verirken bu sorunları söyleyin. Ve tabi ki lütfen ocağı da diğer malzemeler gibi özenle kullanın ve aldığınız gibi geri verin (parçaları tam, tencereleri yıkanmış)

Dikkat!:Çadırın içinde ocak yakmayın!

Yakıt ve yağ buharları, ocaktan sıçrayan/dökülen yakıt ve ocağın çalışma esnasındaki parlamaları yangına ve ciddi yaralanmalara yol açabilir. Ayrıca çadırın içinde pişirilen yemekten buharlaşan su duvarlarda yoğunlaşacak ve çadırın iç çeperlerinin ıslanmasına yol açacaktır. Ortaya çıkan gazlar da (CO başta olmak üzere) zehirlenmeye yol açabilir. Kış çıkışlarında olduğu gibi hava çok soğuk ve rüzgarlı olduğu zamanlarda ocak en kötü ara tentede kullanılmalı, yemeklerden çıkan buhar da yarı açılmış dış tente fermuarı ile tahliye edilmelidir. Benzinli ocakların özellikle ön ısıtma işleminde çadır tentesinden uzak tutulmasına dikkat edilmelidir.

İspirtolu Ocaklar

En yaygını İsveç Trangia markasına ait modellerdir. İspirto ocağı iç içe geçmiş tencere, tava ve çaydanlıktan oluşur. Bir ispirto haznesi, bu haznenin oturduğu bir ayak, haznenin üstüne yerleştirilen ve tencerelerin konulduğu yükselticiden oluşur. Toplandığı zaman baya kompak hale gelir.

Avantajları:

• Hafiftir az yer kaplar.
• Kullanımı kolaydır.
• Arıza çıkarması neredeyse imkansızdır.
• Diğer modellere göre daha ucuzdur.
• Sessiz yanar, yemeğinizi yaparken doğanın tadını çıkarabilirsiniz.

Dezavantajları:

• Yüksek irtifada ya da çok soğuk havalarda yanma verimi çok düşer.
• Kar eritme performansı oldukça düşüktür.
• Yakıt masrafı daha fazladır. Ayrıca, uzun etkinliklerde ispirto ağırlığı da fazla olacaktır. (yaz etkinliklerinde yaklaşık 2.5 lt)

Kullanımı:

Trangia ocağı kullanılması en basit ocaklardan biridir. Ancak gene de aşağıdaki talimatları gözardı etmeyiniz aksi taktirde ciddi yaralanmalar olabilir.

• İspirto haznesini doldurmadan önce ocağın söndüğünden ve haznenin soğuduğundan kesinlikle emin olunuz. (Bakınız, 2008 Sivrihisar Kaza Raporu ). Bunun için güzel bir alışkanlık, ateşin sıcaklığını elle kontrol etmek (güneşli havalarda ispirto ateşi kolay kolay görünmez), ve hazneyi dışarı alıp ispirtoyu öyle doldurmaktır.
• İspirto haznesini tamamen doldurmaya çalışmayın. Trangia en iyi 2/3'ü doluyken yanar. Ayrıca, ispirto haznesinden etrafa yanlışlıkla ispirto dökülmesi ihtimalini de azaltırsınız.
• İspirto dışında yakıt (benzin, white gas) kesinlikle kullanmayınız.
• Ateşi kısmak ve söndürmek için metal kısamak'ı kullanabilirsiniz. Bu iş için contalı kapağı kullanmayınız. Kapağın plastik contası kolaylıkla eriyip iş görmez hale gelebilir.
• Ocak tencelerde is yapıyorsa ispirtoyu %10 oranında su ile seyreltebilirsiniz (Kış etkinliklerinde tavsiye edilmez).
• Soğuk havalarda ispirtoyu çadır içinde tutmak, ispirtonun daha kolay yanmasını sağlayacaktır.
• İspirtoyu yarım litrelik şişelerde taşıyın (Bakınız, 2008 Sivrihisar Kaza Raporu ). Hem ispirto doldurmalarınız daha pratik olur, hem ispirtonuz dökülürse hepsi heba olmaz hem de kaza olursa daha ucuz atlatırsınız.

Benzinli Ocaklar

Benzinli ocakların en yaygın markaları MSR ve Primus'dur. Benzin ocakları ana ocak kısmı, basınç sağlayan pompa ve ona bağlı bir benzin şişesinden oluşur. Pompanın sağladığı hava basıncıyla benzin ocak kısmına gönderilir ve yakılır, Mükemmele yakın fakat oldukça pahalı ocaklardır.

Avantajları:

• Verimli yanarlar, kış etkinlikleri ve uzun etkinlikler için idealdir.
• Su kaynatma hızları en yüksek ocaklardır. Kalabalık gruplara seri bir şekilde yemek hazırlayabilirsiniz.
• Yakıt masrafı daha azdır.

Dezavantajları:

• Fiyatları oldukça pahalıdır.
• Kullanımları karışıktır, modelden modele değişir ve tecrübe gerektirir. Düzgün kullanılmadığı zaman arıza çıkarma ihtimali yüksektir.
• Çoğu oldukça gürültülü çalışır (özellikle MSR Dragonfly)

Kullanımı:

Her ocağın kullanımı modelden modele değişiklik gösterir. Kullanacağınız ocağın özelliklerini kullanma kılavuzundan ve ocağın kendine has huylarını da sahibinden öğrenebilirsiniz. Genel olarak kullanımında dikkat edilmesi gereken hususlar ve çalışma prensibi şöyle sıralanabilir.

• Benzin için, ocağın kendi metal şişelerini kullanın. Pet şişelerde (özellikle ince su pet-şişelerde) benzin taşımak risklidir. Benzin(ya da white gas) pet şişeyi eritebilir.
• Benzini metal şişedeki çizgiyi aşacak şekilde doldurmayın.
• Benzinli ocaklarda bulunan pompa, benzin şişesinin içine basınçlı hava basarak yakıtın akışını sağlar. İlk kullanımda, 40-50 kere pompalamanız gerekir, zaten şişedeki basınç arttıkça, pompa sertleşecektir. Aşırı hava basmaktan kaçının. Benzin bittikçe arada tekrar pompalamanız gerekebilir.
• Benzin sıvı halde yakıldığı zaman sarı renkte ve oldukça yanar. Verimli yanması ve is çıkarmaması için gaz haline getirilmesi gerekir. Bu durumda alev mavi renkli olacaktır. Benzinl ocaklarda şişeden gelen sıvı haldeki benzini ısıtıp gaz haline getirmek için mekanizmalar bulunur (bakınız yandaki resim).
• Benzinli ocaklara ilk yakılırken ön ısıtma dediğimiz işlem uygulanmalıdır. Ön ısıtmada benzin yerine is çıkarmayan yakıtlar (ispirto, aseton, white gas) kullanılması ocağın sorun çıkarma riskini oldukça düşürecektir. Bunun için az miktarda, yakıt ocağın ön ısıtma haznesine dökülür ve yakılır. Bu aşamada, alev parlayabileceği için dikkatli olunmalı, ocağın etrafından yanacak malzemeler uzaklaştırılmalıdır (Özellikle çadır tentesi). Alev yanıp sönünce, bu sefer benzin vanası açılmalıdır. Eğer benzin gaz halinde çıkıyorsa, ocak kullanılmaya hazırdır. Eğer benzin halen sıvı halde geliyorsa, ocak yakılmadan ön ısıtma işlemi tekrarlanmalıdır. Düzgün çalışan bir ocakta alev tamamen mavi olmalıdır, sarı alevler ya ön ısıtmanın güzel yapılamadığının ya da olası bir arızanın işaretleridir.
• Benzinli ocakların en yaygın arıza sebebi, düzgün ön ısıtma yapılmaması sonucu benzin deliğinin veya hortumunun is ve kurumla tıkanmasıdır. O yüzden, ocağı nasıl kullanacağınızı şehirde bol bol pratik yapın, olası tıkanmaları nasıl düzelteceğinizi öğrenin. Eğer kendinizden ya da ocaktan emin değilseniz White gas gibi is çıkarmayan yakıtları tercih etmelisiniz. Ve en önemlisi ne acıkmış olursanız olun, ön ısıtma işlemini aceleye getirmeyin.
• Eğer ocakta iki vana varsa (mesela Dragon fly) ocağı kapatmak için pompadaki vanayı kullanın. Ocak üstündeki vana alevin şiddetini ayarlamak içindir. Ayrıca ocağı uzun süre kullanmayacaksanız, vanayı kapattıktan sonra şişeyi kaldırıp borunun içinde kalan benzinin de yanmasını sağlamak, benzin borusunun daha temiz kalmasını sağlayacaktır.

Gazlı Ocaklar

Gazlı (ya da kartuşlu, ya da tüplü) ocaklar da son yıllarda hızla popülerleştiler. Gazlı ocaklar sıkıştırılmış ve sıvılaştırılmış propan ve/veya bütan gazı içeren kartuş adını verdiğimiz bittikçe yenisi takılan tüplerle çalışır. Bazı marketlerde çok ucuza satılan modelleri olmasına rağmen, dağcılık için tasarlanmış kaliteli modellerden kullanılması etkinlilerde sorun yaşamamak için tavsiye edilmektedir. Bunun için güzel bir ölçüt, kartuşu delerek takılan (ve takıldıktan sonra bitene kadar çıkarılamayan) modeller yerine kartuşa ocağın vidalanarak takıldığı (ve istenen zaman çıkarılabildiği) modeller tercih edilmelidir.

Avantajları

• Hafiftir, kullanımı(yakmak, ateş ayarını yapmak) kolaydır.

• Ocağın kendisi ucuzdur.

• Benzinli ocaklara göre arıza çıkarma olasılığı daha azdır.

Dezavantajları

• Kartuşlar genellikle pahalıdır.
• Soğuk havalarda ve yüksek irtifada (özellikle kartuştaki bütan/propan oranına göre) performansları çok düşebilmektedir. Bazı modellerde ocak yanarken kartuşu sıcak tutmak için aparatlar vardır.